Teatr i drama

Magdalena Koperska

Przewodnicząca Koła Naukowego Pedagogów Opiekunów

ŹRÓDŁO: http://lozakultura.pl/wp-content/uploads/2015/01/teatr.jpg

Teatr i drama jako formy oddziaływania edukacyjnego i terapeutycznego.

            Drama stanowi ważną metodę edukacyjną i wychowawczą nastawioną na rozwój osobowości dziecka[1]. Etymologicznie oznacza działanie, czynność, akcję[2].Improwizacja, zabawy słowne i ruchowe wpływają na rozwój wyobraźni, wrażliwości dziecka. W tym rozumieniu drama oznacza sposób "postępowania edukacyjnego z wykorzystaniem technik teatralnych[3]".

            Teatr i drama, mimo wspólnych elementów, nie są ze sobą tożsame. Drama ukierunkowana jest na doświadczenia osób uczestniczących, teatr zaś na komunikację między aktorami a widzami. Otwarta struktura dramy nie uwzględnia żadnego scenariusza, efekty przemian spowodowanych oddziaływaniami dramowymi nie muszą być widoczne dla obserwatora, efekty artystyczne nie stanowią istoty tej metody. Autentyczne, emocjonalne zaangażowanie w rolę jest jedynym warunkiem udziału w dramie. Uczestnik warsztatów nie jest aktorem, ponieważ nie rezygnuje z bycia sobą, nikogo nie gra, lecz odnajduje siebie w sytuacjach nowych. Efekt końcowy w postaci przedstawienia nie stanowi ważnego elementu dramy, jej istotą jest proces i to, czego doświadczają jego uczestnicy na każdym spotkaniu[4]. Mimo użycia w dramie edukacyjnej technik teatralnych nie można jej utożsamiać z etiudami teatralnymi, które nie wyczerpują zakresu oddziaływań w praktyce dramicznej.

            Według Krystyny Pankowskiej "drama edukacyjna to metoda dydaktyczno-wychowawcza angażująca w działanie ucznia całą jego wiedzę o świecie, tworzącą nowe jej jakości w związku z wykorzystaniem wyobraźni, emocji, zmysłów, intuicji. Podstawą dramy jest rozgrywanie w różnych możliwych rolach nowych, nieznanych wcześniej, nieraz bardzo trudnych sytacji, w celu ich zrozumienia, uwewnętrznienia, zdobycia bądź pogłębienia wiedzy o świecie, o sobie, o innych ludziach"[5].

            Brian Way umiescawia konflikt w centrum tej metody. Dzięki niemu możliwy jest rozwój jednostki. To występująca sprzeczność umożliwia poznanie, zrozumienie perspektywy drugiego, a co za tym idzie rozszerza świadomość, ponieważ angażuje uczestnika intelektualnie, moralnie i emocjonalnie. Drama pozwala na przezwyciężenie sprzeczności i budowanie konstruktywnej postawy wobec siebie i innych. Twórcze nastawienie wobec świata implikuje wyjście poza własną pespektywę- transgresję jednostki.

            Jacob Moreno- twórca psychodramy- włączył środki teatralne do procesu terapeutycznego. Teatroterapia jest rodzajem arteterapii i dzieli się na: psychodramę, dramę, pantomimę terapeutyczną i teatr profilaktyczny. Teatroterapia stosowana jest w działaniach profilaktycznych, wczesnej interwencji, terapii i reedukacji.  Aby podejmowane działania można nazwać terapeutycznymi, muszą one rozpoznawać potrzeby i problemy członków grupy, być adekwatne do wieku i umiejętności uczestników[6]. Zmiana, która następuje w uczestnikach biorących udział w teatroterapii jest zaś wyznacznikiem skuteczności działań terapeutycznych.

            Lech Śliwonik proponuje zastosowanie terminu "teatr dla życia" zamiast "teatroterapia". W "teatrze dla życia" teatralne metody pracy służą do osiągnięcia celów w obszarach nieartystycznych np.w socjoterapii. Teatr w tym aspekcie stanowi jedynie drogę, która pozwala na realizację celów niezwiązanych z dziedzinami artystycznymi[7].

            Najbardziej rozpowszechnionym rodzajem teatroterapii w praktyce pedagogicznej jest drama. Można ją wykorzystywać do utrwalenia i uporządkowania zdobytej już przez ucznia wiedzy  poprzez inicjowanie inscenizowanych sytuacji. W tym ujęciu stanowi ona formę mającą na celu urozmaicenie tradycyjnego sposobu nauczania przedmiotowego i utrwalenie wiedzy ucznia oraz budowanie umiejętności społecznych poprzez pracę w grupie. Drugie ujęcie określa dramę jako metodę wpływu sytuacyjnego, która umożliwia uczestnikom warsztatów odnaleźć się w szeroko rozumianym świecie społecznym[8].

            Możemy wyróżnić trzy swoiste cele dramy. Pierwszym z nich jest próba zilustrowania następstw zdarzeń świadomie inicjowanych, a więc zobaczenie siebie w określonej roli, która implikuje konkretne zachowania. Drugi cel oddziaływań dramowych stanowi pobudzenie uczestnika warsztatów do refleksji na temat skutków odgrywanych zdarzeń. Ostatnim, trzecim celem jest "modyfikowanie strategii myślenia uczestników i motywowanie ich do zmiany zachowania[9]". 

            Drama jako metoda wpływu sytuacyjnego dysponuje szerokim wachlarzem technik stosowanych w praktyce pedagogicznej. Najbardziej popularnymi wydają się być następujące techniki: bycie w roli, scenka klasyczna, scenka prewencyjna, etiuda, stop-klatka, technika dublowania, technika lustra, technika zamiany ról[10]. Wszystkie wymienione formy działań ukierunkowane są na rozwój empatii oraz umiejętności społecznych uczestników. Prowadzone warsztaty mają również przyczyniać się do rozwoju umiejętności poszukiwania różnych form rozwiązywania problemów poprzez kreatywne myślenie i elastyczne zachowanie. Drama stwarza również możliwości do rozwoju poczucia własnej wartości, odczucia realnego potencjału do przełamania własnych ograniczeń i osiągnięcia sukcesu[11].

            Wartość edukacyjna dramy polega, według badaczki Kamili Witerskiej, na wytwarzaniu szczególnego osobistego kontekstu sytuacyjnego uczestnika, który angażuje się emocjonalnie w wykreowaną rzeczywistość. Myślenie twórcze, inteligencja emocjonalna, nastawienie na rozwój kompetencji społecznych stanowią kolejny ważny aspekt szeroko rozumianej aktywności dramicznej. W procesie podkreśla się również znaczenie holistycznego podejścia, dzięki któremu możliwy jest rozwój wszystkich sfer osobowości człowieka[12]. 

            Wejście w role osób, które uczestnicą w sytuacjach trudnych, konfliktowych stwarza warunki do tego, by poznać i zrozumieć motywację ludzkich zachowań. Drama przygotowuje do pełnienia ról społecznych, uczy nas samodzielności myślenia i konsekwencji w działaniu, pozwala poznać i otworzyć się na perspektywę drugiego, która może stać się w przyszłości własnym doświadczeniem. Uwrażliwienie na drugiego, postrzeganie świata w kategoriach wielości i spontaniczna ekspresja dziecka mają być konsekwencjami przekształceń wywołanymi przez tę metodę. Drama w tym ujęciu stanowi "samoistną psychopedagogiczną metodę rozwoju osobowości[13]".